Ιστορικό deja vu

του Μανόλη Μπουχαλάκη

Οι άνθρωποι έχουν επανειλημμένα αποδείξει πως, ανάλογα με τις περιστάσεις, δεν επιθυμούν να διδαχθούν από τα συμβάντα της Ιστορίας. Ανέκαθεν υπήρχαν διάφοροι ηγέτες αλλά και καθημερινοί άνθρωποι που εξαπατούσαν και εξαπατούν τις μάζες. Μεγαλύτερη πλάνη όλων όμως είναι ο εθνικισμός μαζί με το λαϊκισμό, τα οποία "χάρισαν" 2 παγκόσμιους πόλεμους και δεκάδες άλλους σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης.

Ας αναφερθούμε σε δυο μόνο από τα μεγάλα ιστορικά παραδείγματα. Η Γαλλική Επανάσταση το 1789 είχε σκοπό την αποκαθήλωση της μοναρχίας των Βουρβόνων και την εγκαθίδρυση μιας κυβέρνησης που θα σεβόταν το λαό και ειδικά την "τρίτη τάξη" των φτωχών για την οποία η αριστοκρατία αδιαφορούσε. Το αποτέλεσμα της επανάστασης ήταν μια άνευ προηγουμένου σφαγή που αφάνισε όχι μόνο τους προνομιούχους αλλά χιλιάδες φτωχούς και αθώους Γάλλους. 

Λίγο μετά, ο Ναπολέοντας πήρε την εξουσία και έγινε αυτοκράτορας, ξεκινώντας πολέμους κατά άλλων Ευρωπαϊκών κρατών. Εν ολίγοις, οι Γάλλοι κατήργησαν ένα βασιλιά και τους ήρθε αυτοκράτορας ο οποίος μάλιστα δε δίστασε να φτάσει μέχρι τη Ρωσία για να δείξει την υπεροχή του έθνους του και της στρατιωτικής του ευφυϊας, μόνο για να δει τις στρατιές του να αφανίζονται από το κρύο και τις αρρώστιες. Στο τέλος, ανακάλυψε και ο ίδιος την αξία του με τη μάχη στο Βατερλό.

Δεύτερο παράδειγμα η μεγάλη Ρωσία. Η Οκτωβριανή επανάσταση έδινε, υποτίθεται, τέλος στη δυναστεία των Ρομανώφ που καταδυνάστευε την αχανή χώρα με τους βογιάρους και τους εκάστοτε τσάρους. Ο σοσιαλισμός υποτίθεται θα έδινε ψωμί και ελευθερία έκφρασης στις κατώτερες εργατικές τάξεις. Όμως, τι συνέβη; Το διάδοχο σχήμα με τον Λένιν και κατόπιν με το Στάλιν, επέβαλλε σιδηρά πυγμή για να κρατήσει την εξουσία και εξόντωσε εκατομμύρια αντιφρονούντες. Ο λαός, αντί να έχει λόγο, του αφαιρέθηκε και η ίδια η αναπνοή. Η συνέχεια εξίσου γνωστή. Η Ρωσία, μετασχηματισθείσα πλέον σε Σοβιετική Ένωση, είχε υπό τον έλεγχο της την ανατολική Ευρώπη για σαράντα πέντε χρόνια μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου καταπιέζοντας κάθε αντίπαλη έκφραση και μη διστάζοντας να μπει με τα τανκς σε όποια υποτελή χώρα της δημιουργούσε προβλήματα.

Κοινή συνισταμένη των ανωτέρω δυο ιστορικών παραδειγμάτων είναι πως και οι δυο χώρες διψούσαν για αλλαγή καθεστώτος υποτίθεται "για το λαό". Για να μην πεινούν οι φτωχοί, για εθνική αξιοπρέπεια, για ίση μεταχείρηση όλων, για αδελφότητα, ισότητα και ελευθερία. Και στις δυο περιπτώσεις συνέβη το εντελώς ανάποδο, δηλαδή η πλήρης καταπίεση όλων και στη συνέχεια υπήρξε εμπλοκή σε πολέμους και επεκτατικές εκστρατείες.

Η σημερινή Αμερική του Τραμπ θυμίζει ένα ιστορικό deja vu. Ο εκλεγείς πρόεδρος υποσχέθηκε στο λαό του περισσότερο πατριωτισμό, περισσότερα πλούτη που θα παράγονται στη χώρα του και λιγότερη εξάρτηση από την Ευρώπη, την Κίνα και εν τέλει από όποιον θεωρεί ενάντιο στην κοσμοθεωρία του.

Το κύριο σλόγκαν της εκστρατείας του ήταν "Να ξαναγίνει η Αμερική μεγάλη" (Make America great again). Αναρωτιέται όμως κανείς, ήταν πράγματι σε ανυποληψία οι ΗΠΑ επί Ομπάμα; Έπεσαν στη δεύτερη, τρίτη ή όγδοη θέση από κυρίαρχη οικονομική και στρατιωτική δύναμη του πλανήτη; Το αντίθετο, δείχνουν τα στοιχεία. Η οικονομία τους σταθεροποιήθηκε, η ανεργία από το 10% έπεσε στο 4.5%, εκατομμύρια κόσμου έλαβαν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και η εικόνα της χώρας στο έξω κόσμο ήταν αναμφισβήτητα θετική λόγω του μειλίχιου χαρακτήρα του Ομπάμα, ο οποίος εξέπεμπε μια εικόνα ήπιας δύναμης, ακριβώς δηλαδή αυτό που έπρεπε να εκπέμπουν οι Ηνωμένες Πολιτείες αντί της εικόνας του διεθνούς σερίφη που εξέπεμπαν επί άλλων προέδρων.

Ο Τραμπ μόλις ανέλαβε το αξίωμα του κατήργησε τη μεταρρύθμιση του Ομπάμα για τους ανασφάλιστους Αμερικάνους. Επίσης, κατάργησε την μικρή έκπτωση που εκατομμύρια πολίτες είχαν στα στεγαστικά δάνεια με εγγύηση από την κυβέρνηση, επιβαρύνοντας το κάθε νοικοκυριό με εκατοντάδες δολάρια επιπλέον τόκων.

Στα επόμενα βήματα του έχει υποσχεθεί πως θα χτίσει τοίχο στα σύνορα με το Μεξικό "για να μην μπαίνουν ναρκωτικά στη χώρα του", όπως είπε. Μένει να δούμε πόσο πράγματι θα μειωθούν οι θάνατοι από τα ναρκωτικά αν υλοποιήσει το δικό του "τειχος του Βερολίνου".

Ήδη ο νεοεκλεγείς πρόεδρος ξεκίνησε να βάζει δυναμίτη στα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, επιχαίροντας για το Μπρέξιτ και αναγκάζοντας το Βερολίνο να προβεί σε δηλώσεις γεμάτες οργή εναντίον του.

Σαν να μην έφταναν τα παραπάνω, ο Τραμπ έχει δηλώσει πως θα αυξήσει τους δασμούς σε εισαγόμενα προϊόντα. Αυτό θα οδηγήσει σε ανίποινα με τα Αμερικανικά προϊόντα επίσης να δασμολογούνται με υψηλότατους δείκτες στις άλλες χώρες, οδηγώντας σε ανεργία και κλείσιμο επιχειρήσεων στις ΗΠΑ.

Όλα τα παραπάνω δείχνουν πως αντί να δυναμώσει η ηγετική παρουσία των ΗΠΑ που ήδη ήταν ισχυρή επί Ομπάμα, υπάρχει το ενδεχόμενο να μειωθεί.

Ας αναλογιστούμε τώρα και το ύψιστο ιδεολόγημα του νέου προέδρου. Θέλει περισσότερη Αμερική, θέλει το καλό του λαού του. Εκ πρώτης όψεως αυτό ακούγεται θετικό. Άλλωστε ποιος ηγέτης δε θέλει το καλό αυτών που τον ψηφίζουν και εν γένει της χώρας που τον βγάζει πρωθυπουργό ή πρόεδρο.

Η ίδια όμως η επιδίωξη είναι αντιφατική όσον αφορά τις Ηνωμένες Πολιτείες. Κι αυτό διότι η χώρα αυτή είναι ένα τεράστιο αμάλγαμα από φυλές και εθνότητες. Δεν υπάρχει ενιαίο "Αμερικανικό" καλό ή κακό. Οι μαύροι έχουν άλλες αξίες από τους Ισπανόφωνους και οι νότιες πολιτείες εντελώς άλλη θεώρηση του κόσμου από αυτή στις βόρειες και ανατολικές.

Θα αναφέρουμε ένα παράδειγμα, αυτό της θρησκείας. Οι νότιες πολιτείες είναι αυστηρά προσηλωμένες στο Χριστιανισμό και τη Βίβλο, ενώ πολλές άλλες είναι εντελώς κοσμικές και δεν επιθυμούν να εμπλακούν με καμιά θρησκεία. Αμερικάνοι οι μεν, Αμερικάνοι οι δε. Όμως, έχουν συγκρουόμενα συμφέροντα. Μπορεί ο Τραμπ να επιβάλλει την άποψη του ενός ή του άλλου; Δεν μπορεί. 

Τεράστιες διαφορές υπάρχουν στις αμβλώσεις, στα δικαιώματα των LGBT, στο θέμα της βίας και της οπλοκατοχής, στην κοινωνική ενσωμάτωση των μαύρων και άλλων εθνοτήτων και σε πολλά άλλα ζητήματα. Ο Τραμπ δεν εκπροσωπεί όλους τους Αμερικάνους, αφού πολλοί δεν τον ψήφισαν για πρόεδρο.

Άρα, υιοθετώντας ας πούμε την άποψη πως οι αμβλώσεις πρέπει να απαγορευθούν καθολικά, θα βρει απέναντί του εκατομμύρια πολίτες που έχουν άλλη ατζέντα επί του θέματος. Ουσιαστικά θα ικανοποιήσει μόνο τους ψηφοφόρους του και όχι το λαό σαν σύνολο.

Με δεδομένη λοιπόν την ισχυρή αντιπολίτευση και την έντονη κριτική που θα του ασκηθεί για το πρόγραμμα του στο εσωτερικό, αλλά και με τις πιθανές συγκρούσεις του με την Ευρώπη και την Κίνα στο εμπορικό κομμάτι, ουδείς μπορεί να πει πως θα εξελιχθεί η προεδρία του. Μάλιστα, αν και η Ευρώπη δεν φαίνεται να έχει στα σχέδια της μια πολεμική αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ αν θιγούν τα συμφέροντα της, το ίδιο δεν ισχύει για τη Ρωσία και την Κίνα, οι οποίες διεκδικούν ρόλο στο παγκόσμιο γίγνεσθαι και έχουν αρκετή στρατιωτική και οικονομική επιρροή στον πλανήτη.

Άραγε, θα σεβαστεί ο νέος πρόεδρος το παγκόσμιο status quo ή θα θελήσει να επιβάλλει καταστάσεις και ιδεοληψίες; Άν συμβεί το δεύτερο, δεν αποκλείεται να δούμε μια επανάληψη της ιστορίας που ξεκινάει με λαϊκισμό και εθνικισμό και καταλήγει σε τραγωδία, όπως στα δυο ιστορικά παραδείγματα που αναφέραμε.

Θα συμβεί άραγε και αν ναι σε τι κλίμακα η επανάληψη της Ιστορίας; Κι αν μετά από 70 χρόνια ειρήνης και σχετικής ευημερίας θεωρείται παράδοξο κανείς να επαναλαμβάνει εθνικιστικές και λαϊκίστικες κορώνες, μένει να δούμε αν στις ΗΠΑ θα επικρατήσει η νηφαλιότητα αντί του τυχοδιωκτισμού.